تدوین برنامة راهبردی مؤسسه‌ی تحصیلات عالی طبی افغان سویس

دکتر احمد رستگار[1]

نجلا لطیف[2]

چکیده

تجربة کشورهای جهان نشان می‌دهد که فعالیت‌های سازمان‌ها باید بر اساس یک برنامه واحد و راهبردی انجام شود. برهمین اساس، هدف این تحقیق شناخت راهبردهای سازمانی در سطح مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سویس بوده و از جمله تحقیقات اکتشافی محسوب می‌شود که بر مبنای روش ماتریس سوات (SWOT) برنامه راهبردی مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سوئیس تدوین گردیده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات محیط داخلی و خارجی، از پرسش‌نامه باز استفاده شده و به‌علاوه با مدیران رده‌های مختلف مؤسسه نیز مصاحبه صورت گرفته است. ابزار تحقیق پرسش‌نامه بوده و داده‌های تحقیق با نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شده است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد تمام تحلیل‌ها و برنامه‌ریزی‌های استراتژیک آینده، بر بخش‌های تحقیق و تولید علم، آموزش و تربیت کادر علمی و بهبود ارتقاء و انکشاف مدیریت مؤسسه، تأثیر دارد. لذا، این پژوهش برنامه‌ریزی راهبردی‌ منظم را در جهت پیش‌برد فعالیت‌ها و برنامه‌های علمی مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سویس، پیشنهاد نموده تا در محور سازمان‌های توسعه‌یافته نقش برازنده داشته باشد. مهم‌ترین نتایج به‌دست‌آمده عبارتند از عمل تجدید ساختار تشکیلاتی مؤسسه، برنامه عمل ایجاد سیستم کامپیوتری و تقویت تکنولوژیکی، برنامه عمل انکشاف مدیریت و رهبری، برنامه عمل افزایش در سطح استخدام اعضای کادری و اداری. برنامه عمل تقویت و به‌روزسازی مواد درسی، برنامه عمل کسب استقلال اکادمیک و برنامه عمل ارتقای ظرفیت اعضای کادر علمی و اداری.

واژه‌های کلیدی: برنامه راهبردی، تحصیلات عالی، مؤسسه طبی، افغان سویس، برنامه سازمانی، ساختار تشکیلاتی

مقدمه

برای هر سازمانی در راستای تحقق اهدافش، با ارزیابی محیط داخلی و خارجی و شناسایی آن، امکان برنامه‌ریزی با بهره‌گیری از اطلاعات کسب‌شده وجود خواهد داشت. در واقع موفق‌ترین سازمان‌ها با مشکلات مختلفی رو به رو هستند. در جهان متحول کنونی رقابت برسر دانش‌افزایی است و نهادهای آموزشی از دیگر سازمان‌ها به واسطه یادگرفتن و کسب دانش پیشی می‌گیرند. موفقیت از آن سازمانی خواهد بود که محیط داخلی و خارجی خود را بداند و دارای برنامه راهبردی مشخص باشد. این فرایند نباید مقطعی باشد، بلکه باید استمرار داشته باشد تا تمامی کارکنان، مدیران، مراجعه‌کنندگان و مردم بتوانند به‌طور رسمی و یا غیر رسمی نقص‌های عمل‌کردی را گوش‌زد نموده و تمامی افراد سازمان با دل‌سوزی و علاقه، به پیگیری امور مربوطه بپردازند.

انکشاف تکنولوژی، تحولات جهانی و پیشرفت‌های اطلاعاتی موجب تشدید جریان اطلاعات، سرمایه، آموزش و خدمات شده است و در نتیجه تفکر و برنامه راهبردی، جزئی از نیازهای اساسی تلقی می‌شود. با توجه به اهمیت برنامه‌ریزی راهبردی در جهت توسعه مؤسسه و با در نظر گرفتن اهمیت و جایگاه مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سوئیس در جهت ارائه خدمات مختلف علمی-آموزشی و به‌منظور ارزیابی وضع موجود آن در قالب اهداف عالیه کشور، در تحقیق حاضر به شناسایی عوامل درونی و ساختاری (نقاط قوت و ضعف)، شناخت و تعیین عوامل محیطی تأثیرگذار (فرصت‌ها و تهدیدهای محیطی) و شناسایی وضع موجود مؤسسه‌ی تحصیلات عالی طبی افغان سوئیس در ابعاد مختلف پرداخته می‌شود.

 اجرای این پژوهش به مؤسسه امکان می‌دهد که به شیوه‌ی خلاق عمل نماید و مسیر آینده خود را ترسیم کند. برنامه راهبردی، مؤسسه را صاحب ابتکار عمل نموده و فعالیت‌های آن را به گونه‌ای تنظیم می‌نماید که بتواند اعمال نفوذ نماید و بدین گونه سرنوشت خود را در چهار مقوله اساسی که در برگیرنده تمام زیر مجموعه‌های پلان استراتژیک مؤسسه است رقم بزند و آینده را در کنترل در آورد.

مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سویس بر این باور است که رقابت و کسب مزیت‌های رقابتی در عرصه تجارت جهانی با داشتن خط‌مشی و استراتژی مدون و به کمک طرح‌ریزی استراتژیک سازمانی ممکن و دست‌یافتنی‌ترخواهد بود. شناخت دقیق نقاط قوت و درک عمیق حوزه‌های استراتژیک سازمان از جمله محورهایی است که پرداختن هوشمندانه به آن‌ها، کمک شایانی به مدیران شرکت در جهت حرکت اثربخش می‌نماید.

این مؤسسه علی‌رغم داشتن مزایای رقابتی بالا و نرخ ارائه خدمات زیاد در کشور، هنوز به دلایلی از قبیل عدم تبلیغات مناسب، عدم استفاده از راهکارهای نوین در سطح ملی و بین‌الملل، ضعف در ایجاد پایگاه داده مشتری برای شناسایی مشتریان هدف و نیازهای‌شان و در نهایت تولید مطابق با سلایق و نیازهای‌شان، آنگونه که باید و شاید ایفای نقش نتوانسته است.

داشتن نگاه سنتی و توجه به منابع ورودی مؤسسه از جمله نیروی تحصیل‌کرده و مجرب، کیفیت بالای راهکارها و هزینه تمام‌شده پایین، مدیران این سازمان را از توجه به سایر جوانب غافل ساخته است و علی‌رغم فرصت‌های بی‌شماری که در مناطق مختلف جغرافیایی برای استفاده از این مؤسسه وجود دارد، میزان راهبردی‌های این مؤسسه به بازارهای ملی و بین‌المللی همچنان بسیار اندک بوده که جای بسی تأسف است.

با توجه به مشکلات و چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که در افغانستان دامن‌گیر سازمان‌هاست و همچنین به دلیل چند دهه جنگ و بدبختی در این کشور، سازمان‌ها همچنان با مشکلات و چالش‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند. در چنین وضعیتی، توسعه و ارتقای مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سوئیس، مستلزم تغییر و تحول بنیادی در ابعاد مختلف، از عوامل اصلی و توانمندساز این سازمان می‌باشد. باید توجه داشت که فرایند برنامه‌ریزی راهبردی، زمانی با ارزش است که به تصمیم‌گیرندگان اصلی کمک کند تا به صورت راهبردی، فکر و عمل کنند. برنامه‌ریزی راهبردی به خودی خود هدف نیست، بلکه تنها مجموعه‌ای از مفاهیم است که برای کمک به مدیران در تصمیم‌گیری مورد استفاده قرار می‌گیرد. می‌توان گفت که اگر راهبردی فکر کردن و عمل کردن در فرآیند برنامه‌ریزی راهبردی به صورت عادت درآید، آن‌گاه فرآیند می‌تواند کنار گذاشته شود.

باتوجه به ضرورت تدوین برنامه‌ریزی استراتژیک به دلیل وجود عوامل مهمی مانند تغییر و تحولات اجتماعی، سیاسی، تکنولوژیکی، اقتصادی، فرهنگی و تخنیکی در محیط خارجی و نیز ارتباط گسترده سازمان‌ها با محیط برنامه‌ریزی استراتژیک مؤسسه تحصیلات عالی افغان سوئیس با بررسی محیط خارجی و داخلی، فرصت‌ها و تهدیدهای محیطی و نقاط قوت و ضعف داخلی تدوین گردیده است و با در نظر داشتن نظریات صاحب نظران چشم انداز و مأموریت تعیین گردیده و اهداف بلندمدت برای سازمان ترسیم شده و برای دستیابی به این اهداف از بین گزینه‌های استراتژیک اقدام به انتخاب استراتژی‌هایی صورت گرفته است که با تکیه بر قوت‌ها و بهره گیری از فرصت‌ها، ضعف‌ها را از بین برده و از تهدیدها پرهیز کند تا در صورت اجرای صحیح باعث موفقیت مؤسسه در میدان رقابت شود. در اولین بخش تحقیق، چشم انداز و مأموریت مؤسسه ارائه گردیده است. در ادامه محیط خارجی مورد بررسی قرار گرفته و به‌منظور شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در محیط بیرون از مؤسسه، عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، تکنولوژیکی، تکنیکی، سیاسی و قانونی نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

روش پژوهش

تحقیق حاضر از جمله تحقیقات اکتشافی محسوب می‌شود که بر مبنای روش ماتریس سوات (SWOT) انجام شده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات محیط داخلی و خارجی علاوه بر توزیع پرسشنامه، با مدیران رده‌های مختلف مؤسسه نیز مصاحبه شده است. جامعه آماری در این‌جا همان مدیران رده‌های مختلف مؤسسه تحصیلات افغان سوئیس می‌باشد که کل جامعه را در بر می‌گیرد و نیاز به نمونه‌گیری ندارد. جامعه آماری یا همان مدیران به تعداد 15 نفر با عناوین مختلف از جمله اعضای هیأت مدیره، معاونان دانشکده‌ها، استادان و مدیران بخش‌های تکنولوژی معلوماتی و کتابخانه می‌باشند که یک تیم استراتژیست را تشکیل داده‌اند.

در این پژوهش که به صورت میدانی انجام می‌شود، پژوهش‌گر متغیرها را به شکل عینی بررسی می‌کند. رایج‌ترین فن جمع‌آوری اطلاعات در این روش استفاده از پرسش‌نامه است. علاوه بر پرسش‌نامه از مصاحبه، مشاهده و اسناد و مدارک مؤسسه جهت جمع‌آوری اطلاعات استفاده شده که با توجه به هدف و ماهیت و روش تحقیق و هم‌چنین نوع جامعه آماری تهیه و تنظیم شده است.

در تجزیه و تحلیل سوات عوامل خارجی و داخلی مورد بررسی قرار می‌گیرد، تا فرصت‌ها، تهدیدها، قوت‌ها و ضعف‌های مؤسسه شناسایی شده و برای رویارویی بهتر با آن‌ها استراتژی‌های مناسب تدوین شوند. برای انجام این تجزیه و تحلیل از ماتریس سوات استفاده می‌شود که مدیران بدان وسیله اطلاعات مربوط به عوامل داخلی و خارجی را مقایسه می‌کنند و می‌توانند با استفاده از آن و با توجه به ماتریس استراتژی‌های اصلی، انواع استراتژی‌ها ممکن را ارائه کنند. استراتژی‌های ممکن را می‌توان در دسته‌های WT,ST WO,SO برشمرد. به‌ منظور تحلیل داده‌ها از نرم افزار EXCEL و SPSS استفاده شده است.

یافته‌های پژوهش

در پژوهش حاضر، تفسیر و تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده از جامعه مورد مطالعه، عوامل داخلی و خارجی از جهت قوت‌ها و ضعف‌ها تحلیل گردیده و سپس فرصت‌ها و تهدیدها تحلیل عوامل محیطی به روش سوات بررسی گردیده و توسط اعداد و ارقام که از آن منتج شده است مورد بحث قرار گرفته و همچنین برنامه‌ها و راهکارهای استراتژی مؤسسه از جمع‌آوری داده‌های تحلیل‌شده مورد بررسی قرارگرفته است. ضمناً در تمام بخش‌های این مقاله موارد که اشاره شده راجع به تحلیل عوامل محیطی در سطح مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سویس است.

جدول 1-عوامل محیطی ) داخلی (به روی IFEM

جدول 2- عوامل محیطی ) خارجی( به روش EFEM

ماتریس سوات  از ابزارهای مهمی است که صاحب‌نظران که به‌وسیله آن اطلاعات را مقایسه می‌کنند و می‌توانند با استفاده از آن چهار نوع استراتژی SO،ST،WO،WT  را ارائه نمایند.

مقایسه کردن عوامل اصلی داخلی (قوت و ضعف) و خارجی (فرصت و تهدید) از مشکل‌ترین بخش‌های تهیه ماتریس سوات است و به قضاوت‌های خوبی نیاز دارد.

-در اجرای استراتژی SO با استفاده از نقاط قوت داخلی سعی می‌شود از فرصت‌ها بهره‌برداری گردد.

- در اجرای استراتژی WO با استفاده از فرصت‌های موجود در محیط خارج سعی بر کاهش نقاط ضعف داخلی می‌باشد.

- در اجرای استراتژی ST با استفاده از نقاط قوت خود، اثرات ناشی از تهدیدات خارجی را کاهش می‌دهد.

- در اجرای استراتژی WT هدف کم کردن نقاط ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارجی است. حال، با توجه به نتایج به‌دست آمده از تحلیل SWOT، راهبردهای زیر در جدول ارائه می‌گردد.

این ماتریس منطبق بر ماتریس SWOT است و استراتژی‌های مناسب برای سازمان را مشخص می‌کند. برای مقابله وضعیت قوت با وضعیت ضعف میانگین امتیازات شاخص‌های مربوط به نقاط قوت و ضعف محاسبه شده است. برای مقابله وضعیت فرصت‌ها با تهدیدها میانگین امتیازت شاخص‌های مربوط به فرصت‌ها و تهدیدها محاسبه شده است. ماتریس زیر منطبق بر ماتریس SWOT است و استراتژی‌های مناسب برای سازمان را مشخص می‌کند.

استراتژی‌های SO: در اجرای استراتژی‌های SO می‌توان با استفاده از نقاط قوت داخلی از فرصت‌های خارجی حداکثر بهره‌برداری را نمود. هر سازمانی علاقه‌مند است که همیشه در این موقعیت قرار داشته باشد تا بتواند با بهره‌گیری از نقاط قوت داخلی از فرصت‌ها و رویدادهای خارجی حداکثر استفاده را بنماید.

 استراتژی‌های WO: هدف از استراتژی‌های WO این است که از مزیت‌هایی که در فرصت‌ها نهفته است در جهت جبران نقاط ضعف استفاده شود.

استراتژی‌های WT: هدف در اجرای استراتژی‌های WT کم کردن نقاط ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارجی است. در چنین موقعیتی وضعیت نامناسب بوده و در وضع مخاطره‌آمیز قرار خواهیم ‌گرفت و باید سعی کنیم با انحلال، واگذاری، کاهش عملیات، ادغام و سایر روش‌ها از چنین وضعیتی پرهیز نماییم.

 استراتژی‌های ST: در این نوع استراتژی، تلاش می‌گردد تا با استفاده از نقاط قوت داخلی برای جلوگیری از تأثیر منفی تهدیدات خارجی، سازوکارهایی در پیش گرفته شود و یا تهدیدات را از بین ببرد.

به این ترتیب با استفاده از ماتریس SWOT فهرستی از استراتژی‌های مختلف در چهار گروه متفاوت به‌دست می‌آید و در روش بهبودیافته SWOT استراتژی‌های ترکیبی نیز مورد توجه و پیشنهاد قرار می‌گیرد.

برای تعیین موقعیت باید نمرات حاصل از ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و ماتریس ارزیابی عوامل خارجی را در ابعاد عمودی و افقی آن قرار داد، تا جایگاه سازمان مشخص گردد و بتوان استراتژی‌های مناسبی را برای آن مشخص کرد. این ماتریس که منطبق بر ماتریس SWOT است و استراتژی‌های مناسب برای سازمان را مشخص می‌کند در شکل 4-6 ارائه شده است.

شکل 4-6: استراتژی انتخاب شده براساس تکنیک SWOT

بحث و نتیجه‌گیری

این پژوهش برنامه‌ریزی استراتژیک مؤسسه تحصیلات عالی افغان سوئیس را با بررسی محیط خارجی و داخلی، فرصت‌ها و تهدیدهای محیطی و نقاط قوت و ضعف داخلی بررسی نموده است و با در نظر داشتن نظریات صاحب‌نظران، چشم‌انداز و مأموریت تعیین گردیده و اهداف بلندمدت برای سازمان ترسیم شده‌اند. برای دستیابی به این اهداف از بین گزینه‌های استراتژیک اقدام به انتخاب استراتژی‌هایی صورت گرفته است که با تکیه بر قوت‌ها و بهره‌گیری از فرصت‌ها، ضعف‌ها را از بین برده و از تهدیدها پرهیز کند تا در صورت اجرای صحیح باعث موفقیت مؤسسه در میدان رقابت شود.

با توجه به ضرورت تدوین برنامه‌ریزی استراتژیک به دلیل وجود عوامل مهمی مانند تغییر و تحولات اجتماعی، سیاسی، تکنولوژیکی، اقتصادی، فرهنگی در محیط خارجی و نیز ارتباط گسترده سازمان‌ها با محیط، مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سوئیس اقدام به تدوین برنامه استراتژیک و پلان عملیاتی خود نموده است. در این نوشتار برنامه استراتژیک و عملیاتی مؤسسه ارائه شده است. در اولین بخش از این گزارش چشم‌انداز و مأموریت مؤسسه ارائه گردیده است. در ادامه محیط خارجی مورد بررسی قرار گرفته و به‌منظور شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در محیط بیرون از مؤسسه، عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، تکنولوژیکی، سیاسی و قانونی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. همچنین برای بررسی محیط داخلی مؤسسه، عوامل مختلف در حوزه‌های اهداف و برنامه‌ها، منابع انسانی، ساختار و فرایند، فرهنگ و قوانین، ارتباطات، روابط و همکاری‌ها و حوزه عملکرد مورد بررسی قرار گرفته و مهم‌ترین عوامل داخلی مؤثر بر سازمان استخراج گردیده است. نتایج حاصل از بررسی محیط داخلی و خارجی بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده از طریق نظرسنجی از خبرگان، در ادامه گزارش ارائه شده است. بر اساس این نتایج تحلیل موقعیت استراژیک مؤسسه انجام شده و استراتژی‌های کلی تدوین گردیده است. در نهایت، اقدامات و برنامه‌های عملیاتی که لازم است جهت تحقق استراتژی‌های مطرح‌شده اجرا گردد، تعیین گردیده‌اند.

مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سویس می‌خواهد به یک نهاد تحصیلی شناخته‌شده ملی و بین‌المللی تبدیل گردیده، زمینه آموزش بهتر را مساعد ساخته و مصدر خدمت در جامعه گردد. مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سویس مأموریت دارد تا نسل جوان کشور را با استفاده از اندوخته‌های علمی و تجارب جهانی به نفع کشور در راستای عرضه خدمات با کیفیت صحی تربیت نماید.

 اهداف راهبردی مؤسسه تحصیلات عالی افغان سوئیس عبارتند از:

1. تحقیق و تولید علم؛
2. آموزش و تربیت کادر علمی متخصص؛
3. بهبود ارتقاء و انکشاف مدیریت مؤسسه؛
4. آماده‌سازی زیربنا و تجهیزات مناسب
5. فراهم‌سازی امکانات مالی لازم و کافی
6. انکشاف اداره و منابع بشری
7. ارائه خدمات تحصیلی با کیفیت
8. ارائه خدمات به‌نحو مطلوب
9. کمک به حکومت‌داری خوب.

پیشنهادات

 بررسی برنامه‌های علمی، تجدید ساختار تشکیلاتی مؤسسه در محیط داخلی و خارجی، بررسی برنامه‌های عملی، ایجاد سیستم کامپیوتری و تقویت تکنولوژیکی در سطح مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سویس،  بررسی برنامه‌های عملی انکشاف مدیریت و رهبری، برنامه افزایش در سطح استخدام اعضای کادری و اداری، برنامه عملی تقویت و به‌روزسازی مواد درسی، برنامه عملی کسب استقلال اکادمیک، برنامه عملی ارتقای ظرفیت اعضای کادر علمی و اداری، از پیشنهاداتی است که برای عملی ساختن دیدگاه و مأموریت مهم این موسسه تحصیلات عالی، لازم و ضروری به نظر می رسند. مؤسسه تحصیلات عالی طبی افغان سویس اگر می‌خواهد مسیر ترقی و پیشرفت را طی کند، لازم است که از محتویات و شاخص‌های این پژوهش استفاده مؤثر نماید.

منابع

• استونر، جیمز و فریمن، ادوارد (ادوارد(1393)؛ مدیریت. ترجمه: علی پارسیان و محمد اعرابی، چاپ پنجم، جلد اول تهران::. مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی.
• افشاردیده ور، مهرداد پرچ، حسین ممتاز، روشنک روزبهانی. (1393). کتاب مدیریت جامع.
• انسانی دانشگاه‌هادانشگاه‏ها (سمت)، «مرکز تحقیق و توسعهتوسعۀ علوم انسانی و دانشگاه عالی دفاع ملی».
• آیرلند، آرآر دوین و دیگران. (1394). مفاهیم مدیریت استراتژیک. ترجمه: سید محمد اعرابی، نسترن سیمار اصل، چاپ اول، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
• برایسون، جان ام. ترجمه: خادمی، مهدی، برارنیا، قربان. (1390). برنامه ریزیبرنامه‌ریزی استراتژیک. انتشارات: تهران، آریانا قلم.
• البرزی، صدرالله. (1381). آشنای با مدیریت استراتژیک واهمیت آن در هدایت سازمان. انتشارات: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی پرتال جامع علوم انسانی.
• بیان، حسام الدین. مدیریت نوین برنامه ریزیبرنامه‌ریزی استراتژیک. کنترولر. شماره 15-16. انتشارات: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی پرتال جامع علوم انسانی.
• پیرس، جان. (1392). مدیریت راهبردی. ترجمه، محمود حسینی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
• تقوی فرد، محمدتقی، ملک، امیر مهدی. (1390). «استفاده از روش‌هایروش های تصمیم گیری خاکستری به منظور رتبه بندی شاخص‌هایشاخص های کلیدی عملکرد.
• جی، دویدهانگر. (1395). مبانی و مدیریت استراتژیک. ترجمه، سید محمد اعرابی و حمید رضا رضوانی. چاپ ششم. انتشارات: تهران، دفتری پژوهش‌هایپژوهش‏های فرهنگی.
• حسن بیگی، ابراهیم. (1390). مدیریت راهبردی. چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
• حسن بیگی، ابراهیم. (۱۳۹۰). مدیریت . چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم.
• حسن بیگی، ابراهیم. (۱۳۹۰). مدیریت . چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم
• حقیقی، بادین دهش، دیانت، محمد علی، مهران و شادی. (1391). مدیریت استراتژیک. چاپ اول. تهران: انتشارات سمت.
• حمیدی زاده، محمد رضا. (1380). برنامه‌ریزی استراتژیک. تهران: انتشارات سمت.
• حمیدی زاده، محمد رضا. (1380). برنامه‌ریزی استراتژیک. تهران: انتشارات سمت.
• خداداد حسینی، سید حمید. عزیزی، شهریار. (1394). مدیریت برنامه‌ریزی استراتژیک. چاپ سوم. تهران: انتشارات صفار.
• دیوید هانگر، توماس آلال. ویلن. (1392). اصول مدیریت استراتژیک. ترجمه، عباس خورشیدی، جهان بخش محبی‌ نیا، امیرحسین مهدی زاده، داود فرخی. انتشارات: تهران، نشر احسن به سفارش دانشگاه فرهنگیان.
• دیوید، فرد آر. (1388). خلاصه مدیریت استراتژیک. ترجمه، وجه‌الله قربانی زاده، چاپ سوم، تهران: انتشارات بازتاب.
• دیوید، فرد آر. (۱۳۹۳). مدیریت استراتژیک. ترجمه سیدمحمد تقی زاده. چاپ اول. تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌هایپژوهش­های فرهنگی.
• دیوید، فرد آر. (1394). مدیریت استراتژیک. ترجمه، علیعلی پارسائیان و سید محمد اعرابی، چاپ یازدهم، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
• رابینز، استیفن پی. (۱۳۹۳). مبانی رفتار سازمانی. مترجمان: علی پارسائیان و محمد اعرابی. چاپ چهلم. تهران : انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی.
• رابینسون، ریچارد. (1388). مدیریت راهبردی. ترجمه، سید محمود حسینی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سمت.
• رضائی، علی اکبر. فرایندی مدیریت راهبردی در بخش فرهنگ. سال پنجم، شماره 31.
• رضائیان، علی. (1390). مبانی سازمان و مدیریت. تهران: چاپ اول، انتشارات سمت.
• ریچ هورواث مترجمان: سیدکلالی، سیدنادر، وطن دوست، بابک. (1393). اوج گیری استراتژیک. انتشارات: تهران، آریانا قلم.
• علی محمدی، ابراهیم. بافنده، علیرضا. تقی زاده، هوشنگ. (1400). تدوین استراتژی‌های دانشگاه آزاد اسلامی تبریز با استفاده از رویکرد پویایی شناسی سیستم. مدیریت نشریه علمی، 58: 247-278.
• قهرمانی، محمد. (1398). تدوین الگوی مدیریت ااستراتژیک آموزش عالی ایران. نشریه پژوهش‌های تربیتی، 29: 102-132.
• وافزایش اثربخشی برنامه‌هایبرنامه های استراتژیک». مطالعان مدیریت صنعتی ساله نهم.
• هینز، استیون (1395)، رویکرد تفکر سیستمی به برنامه ریزیبرنامه‌ریزی و مدیریت ااستراتژیک، ترجمه اصلانی، رشید، نشر نی، چاپ سوم.
• یمنی دوزی سرخابی، محمد (1393)،  از برنامه ریزیبرنامه‌ریزی ااستراتژیک تا طراحی سازگار شونده، فصلنامه آموزش عالی ایران، سال ششم، شماره سوم، صفحات 1-30.

English sources

• Adnan, N.I.B. and Tasir, Z. (2014) ‘Online social learning model’, International Conference on Teaching and Learning in Computing and Engineering, LATICE 2014, pp.143–144
• Johnson, M.W. and Sherlock, D. (2014) ‘Beyond the personal learning environment: attachment and control in the classroom of the future’, Interactive Learning Environments, Vol. 22, No. 2, pp.146–164
• Stacy, Ralf. D (2011), Strategy management and organizational dynamic: the challenge of complexity to ways of thinking about organizations, 6th ed.
• Sterman, john D, (2019), Business dynamics: Systems thinking and modeling for complex world, McGraw- hill,hy
• Takaoka (2019). Horizontal strategy in a diversified corporation. Dissertation of the University MIT Sloan School of Management.
• Verbitsky, A.A. and Kalashnikov, V.G. (2018) The Category of ‘Context’ in Psychology and Pedagogy, Moscow, Logos, p.320.
• Vieth, M.N. and Kommers, P. (2018) ‘Social networking: a matter of character?’, Int. J. of Web Based Communities, Vol. 10, No. 1, pp.115–125.
• Widla, H., Mrochen, I. and Poltorak, E. (2020) ‘Gradual development of education with the use of distance learning methods and techniques’, in Smyrnova- Trybulska, E. (Ed.): Theoretical and Practical Aspects of Distance Learning’ Collection of Scholarly Papers, University of Silesiain Katowice, Cieszyn, pp.45–59.
• Wheelen, T. L. & Hnnger, J. D. (2018). Strategic management and business policy: toward global sustainability. Pearson Eduction, Inc. Upper Saddle River, New Jersey.

• Russel, “A concept of corporate planning “john Wiley sons,3^rd edition, 198 Bluendorn.a.c “ lmages of planning, performance and other theory” research in multi- level lssues, voll, 2002
• Balobanov, A.E. and Klyuyev, A.K. (2002), “Strategic planning of development of the university”, University Management: Practice and Analysis, No. 2, p. 21.
• Thys-Clement, F. and Wilkin, L. (1998), “Strategic management and universities: outcomes of a European survey”, Higher Education Management, Vol. 10, pp. 13-28.
• Valentina Parakhina Olga Godina Olga Boris Lev Ushvitsky, (2017)," Strategic management in universities as a factor of their global competitiveness ", International Journal of Educational Management, Vol. 31 Iss 1 pp. 62 - 75

پی نوشتها

 Johnson et al.

 Stacy et al.

 Vieth

 Wheelen et al.

 Widla et al.

 Verbitsky et al.

[1]. دکتری مدیریت آموزشی، آمر گروه مدیریت آموزشی دیپارتمنت مدیریت آموزشی دانشگاه پیام نور واحد تهران

.[2] رئیس موسسه تحصیلات عالی طبی افغان سویس، کارشناسی ارشد رشته مدیریت آموزشی (نویسنده مسئول)